Nasledne predispozicije i savremeni način života glavni su uzroci za pojavu raka debelog creva, koji se zbog nespecifičnih simptoma veoma teško otkriva u početnom stadijumu, kada su šanse za izlečenje velike…
Glavni uzrok za nastanak većine vrsta tumora nije u potpunosti razjašnjen, a to, važi i za rak debelog creva, ali je utvrđeno da je mutacija ćelija od kojih se formira zloćudno tkivo raka najčešće posledica kombinovanog uticaja faktora nasleđa i sredine, načina ishrane i stila života. U suštini, u pitanju je dejstvo slobodnih radikala, koji u slučaju oslabljenih odbrambenih snaga organizma razaraju ćeliju uzrokujući njenu bolest i, shodno tome – oboljenje organa i sistema, ali i formiranje tumora. Kada je reč o malignom tumoru debelog creva, pretpostavlja se da važnu ulogu u njegovom nastanku imaju i kancerogeni iz stolice: zbog zadržavanja crevnog sadržaja (opstipacije) i dugotrajnog kontakta stolice i sluzokože debelog creva, dolazi do promena u ćelijama debelog creva, što izaziva njihovu ubrzanu deobu i vodi stvaranju zloćudnog tkiva raka debelog creva.
Gojaznost, konzumiranje velikih količina masne hrane (posebno one životinjskog porekla), crvenog mesa, rafinisanog šećera i alkoholnih pića (naročito piva), nedostatak fizičke aktivnosti i pušenje – često se navode kao faktori rizika za nastanak raka debelog creva. Rizik od obolevanja naglo raste posle četrdesete godine života, a statistike pokazuju da se 90% malignih tumora debelog creva otkriva kod osoba starijih od 50 godina. Primećeno je da muškarci češće obolevaju od raka rektuma, dok je kod žena učestaliji zloćudni tumor desnog kolona. Povećanom riziku od pojave raka debelog creva izložene su i osobe koje ne konzumiraju dovoljno vlaknastih materija, oni koji su operisali polipe ili u porodici imaju obolelog od kolorektalnog karcinoma, kao i ljudi sa upalnim bolestima creva. U oko 15% slučajeva, za kolorektalni karcinom odgovorni su Linčov sindrom, nasledno oboljenje koje obuhvata najmanje tri srodnika u dve uzastopne generacije, i FAP – familijarna adenomatozna polipoza, koju karakteriše pojava od stotinu do više hiljada polipa, adenoma ne većih od centimetra u svim segmentima debelog creva. Ukoliko se ne odstrane do 50. godine života, znatno povećavaju rizik nastanka raka debelog creva.
Simptomi raka debelog creva
Početne faze raka debelog creva često ne daju nikakve simptome, a ukoliko se ispoljavaju, tegobe su vrlo slične znacima drugih bolesti probavnog sistema.Ako su maligne promene zahvatile desnu, širu polovinu debelog creva (gde tumor može dugo nesmetano da raste a da pri tome ne napravi zastoj u crevima), prvi simptom je anemija, koja nastaje usled dugotrajnog gubitka krvi zbog rasta tumora i lokalnog oštećenja sluzokože (dugotrajno nevidljivo krvarenje). Znaci anemije su slabost, malaksalost, bledilo kože. Kasnije se javljaju poremećaj pražnjenja creva, smenjivanje zatvora i proliva (uz promene oblika stolice -“tanka kao olovka”), bolovi i grčevi u stomaku, krv u stolici i gubitak telesne težine. Ovi simptomi se češće javljaju ukoliko je tumor lociran u levom delu debelog creva, čiji je promer manji u odnosu na desni deo te ranije nastupa zastoj u pražnjenju stolice. Kao rezultat rasta tumora koji zatvori ceo lumen creva javlja se tzv. vezano crevo, što zahteva hitnu hiruršku intervenciju.
Dijagnoza
Digito-rektalni pregled završnog dela debelog creva jeste obavezna početna metoda pregleda bolesnika ukoliko postoji sumnja na maligni tumor, jer se oko 60% takvih karcinoma može opipati prstom ako se nalaze u završnom delu creva, to jest rektumu i anusu. Naravno, endoskopski pregled je neophodan i najosetljiviji dijagnostički postupak za detekciju tumora debelog creva, pri čemu se vidi kako izgleda sluzokoža čitavog debelog creva, locira
se tumor i zatim uzima isečak za postavljanje patohistološke dijagnoze tumora. U toku kolonoskopskog pregleda mogu se odstraniti manji polipi. Ako kolonoskopijom nije moguće pregledati celo debelo crevo, pacijent se upućuje na rendgen (ubrizgava mu se kontrastno sredstvo, pa se na snimku jasno vidi prohodnost creva i eventualna suženja), a u određenim slučajevima koriste se i visokosofisticirane metode – endorektalni ultrazvuk u UZ stomaka, magnetna rezonanca i kompjuterizovana tomografija.
Nakon postavljanja dijagnoze potrebno je uraditi dopunska ispitivanja, kako bi se ustanovilo da li se tumor debelog creva proširio na druge organe i donela odluka o daljem lečenju. U tu svrhu pacijent se podvrgava ultrazvučnom pregledu abdomena, rendgenskom snimanju pluća, upućuje se na CT stomaka i grudnog koša, kao i na magnetnu rezonancu male karlice radi procene lokalne proširenosti bolesti. Nivo tumorskog markera CEA (karcinoembrinalni antigen) određuje se na početku lečenja i ima kasnije ulogu u praćenju bolesnika i proceni odgovora na primenjenju terapiju. Na osnovu povišene vrednosti CEA ne može se postaviti dijagnoza tumora niti započeti lečenje. Neretko se dešava da se tokom sprovođenja dijagnostike otkrije dva ili više tumora debelog creva: nekoliko benignih tumora, benigni i maligni tumor i više malignih tumora. Ova pojava, poznata pod zazivom sinhronost, češća je kod pacijenata starijih od 50 godina.
Lečenje tumora debelog creva
U lečenju raka debelog creva primenjuje se hirurško lečenje, zračenje i citostatska terapija. Vrsta terapije zavisi od proširenosti bolesti u trenutku otkrivanja kolorektalnog karcinoma.
Hirurško lečenje podrazumeva uklanjanje dela creva zahvaćenog tumorom, zajedno s pripadajućim krvnim sudovima, limfnim vodovima i žlezdama. U slučaju da se tumor formirao na desnoj strani, iseca se ceo desni segment debelog creva (deo koji se nalazi na desnoj strani trbušne duplje), a ako je lokalizovan na levoj, vadi se ta polovina debelog creva. Ukoliko je tumor nastao u nižim delovima, ponekad je neophodno da se otkloni i ceo rektum sa sfinkternim mehanizmom (mišić koji se nalazi na kraju creva i reguliše pražnjenje debelog creva), zbog čega je potrebno napraviti otvor, na prednjem trbušnom zidu, takozvanu stomu, preko koje će pacijent izbacivati stolicu. Operativna terapija tumora debelog creva dovodi do izlečenja 50% obolelih ljudi.
Hemoterapija odnosno citostatika nakon hirurškog lečenja ima za cilj da smanji mogućnost širenja tumora kako lokalno, tako i na udaljena mesta (zaštitna, adjuvantna terapija). Ukoliko se radi o tumoru debelog creva koji se ne može operisati zbog veličine i lokalne uznapredovalosti, primenjuju se zračna i citostatska terapija (neoadjuvantna) kako bi se tumor smanjio i eventualno obezbedila operabilnost. U slučaju da se tumor proširio (najčešće u jetru i pluća), u lečenje se po pravilu uključuje citostatska terapija, koja omogućava produženje života bolesnika, ublažavanje tegoba i održavanje kvaliteta života. Citostatici se daju u određenim vremenskim razmacima (ciklusima) kako bi se omogućio oporavak zdravih ćelija, a dužina lečenja zavisi od vrste hemoterapije i stadijuma bolesti. Najčešće traje tri do šest meseci, ali i duže.
Povezano>>> Nikad nećete dobiti rak debelog creva ako poštujete ovih 8 pravila
Biološka terapija raka debelog creva je relativno nov pristup lečenju malignih bolesti, a podrazumeva primenu monoklonskih antitela, koja deluju na površinu maligne ćelije, blokiraju određene procese u ćeliji i na taj način sprečavaju njen rast. Koriste se i takozvani mali molekuli, koji ciljano deluju na određene procese u ćeliji i tako sprečavaju njihov rast.
Inhibicija angiogeneze se zasniva na sprečavanju (inhibiciji) rasta novih krvnih sudova u tumoru i povlačenju (regresiji) novonastalih nezrelih krvnih sudova u malignom tkivu.
Prevencija raka debelog creva
Uprkos tome što je dokazano da genetika ima važnu ulogu, treba znati da je ovaj faktor rizika odgovoran za svega 15 odsto slučajeva kolorektalnog karcinoma, dok ostatak čine nezdrave navike, uticaj sredine i starosna dob. Brojna istraživanja potvrdila su da bi se primenom određenih mera karcinom debelog creva mogao sprečiti u čak 75% slučajeva. Primarna prevencija podrazumeva pozitivno ponašanje, što se pre svega odnosi na redukciju prekomerne telesne težine i ishranu, koja mora da bude bogata prirodnim vlaknima. Preporučuje se najmanje pet porcija svežeg voća i povrća dnevno, često konzumiranje ribe, dovoljna količina vode i smanjenje unosa crvenog mesa, iznutrica, suhomesnatih proizvoda i belog šećera. Uz sve to, veoma je važna i fizička aktivnost, koja, osim što pomaže mršavljenju, podstiče pokretanje creva i sprečava opstipaciju.
