Trihineloza (poznata još pod nazivom trihinela) parazitarna je bolest do koje dolazi nakon unosa sirovog ili nedovoljno pečenog mesa. Bolest je rasprostranjena po čitavom svetu, a karakteristična je i za naše krajeve.
Šta je to trihineloza?
Iako trihinelu pronalazimo u mnogim divljim mesojedim, za čoveka je najvažnija karika u prenosu bolesti domaća svinja.
Trihinelozu uzrokuju oble glistice iz roda Trichinella, od kojih se kod ljudi daleko najčešće pronalazi Trichinella spiralis. Prvi naučni opisi trihineloze datiraju iz sredine 19. veka u opisima londonskih lekara Džejmsa Paget i Richarda Ovena, a do 1860. godine već se znalo da se bolest prenosi preko zaraženih svinja, što je dovelo do masovne averzije prema svinjetini u narednim godinama. Danas se u celom svetu sprovodi detaljan epidemiološki nadzor kako hrane, tako i ljudi, ali uprkos tome dolazi do velikog broja slučajeva – pa čak i epidemija ove bolesti.
Trihineloza spada među zoonoze, tj. Zarazne bolesti koje su zajedničke ljudima i nekim životinjama, a mogu prelaziti sa životinja na ljude i obrnuto. Iako trihinelu pronalazimo u mnogim divljim mesojedima i svaštojedima, za čoveka je najvažnija karika u prenosu bolesti domaća svinja. Svinja se može zaraziti jedući različite vrste zaraženih divljih životinja (pa čak i ostatke zaraženog svinjskog mesa u klanicama, što danas postaje sve češći put prenosa), a čovek se zarazi jedući nedovoljno smrznuto ili pečeno zaraženo svinjsko meso (posebno šunku, kobasice i kulen) .
Razvoj bolesti
Mišićno tkivo zaraženih životinja sadrži ciste, tj. Učahureni oblike parazita, koje u početnom delu tankog creva (nakon što ih čovek proguta) sazrevaju do odraslih oblika. Parenjem odraslih parazita nastaju brojne larve koje se uspešno probijaju kroz zid creva do krvotoka, a zatim se krvlju i limfom prenose po čitavom telu. Ciklus završava invazijom larva u mišićne ćelije te stvaranjem cista, dok se odrasli oblici izbacuju stolicom.
Sam ulazak larva u mišićne ćelije opire se imunom odgovoru organizma, a napadnuta mišićna ćelija se ne raspada nego postaje tzv. “Stanica negovateljica” i potpuno se podređuje parazitu, što je jedinstvena pojava u prirodi. Kroz naredne nedeljne formira se čaura i razvija se cista. Ciste su deo životnog ciklusa trihinele u kojem se prenose s jedne životinje na drugu, i to tako da mišiće zaražene životinje pojede neka druga životinja. Čovek je, međutim krajnji domaćin, što znači da se parazit ne prenosi dalje.
Klinička slika
Težina same bolesti u prvom redu zavisi o broju trihinela u konzumiranom mesu, kao io zdravstvenom stanju organizma. Bolest se prezentira u zavisnosti od razvojne faze parazita, pa tako razlikujemo crevni stadijum, stadijum mišićne invazije te stadijum rekonvalescencije.
Crevni stadijum odgovara fazi razmnožavanja trihinela i odlaganja larvi u crevu, a simptomi se javljaju prilikom invazije larvi u crevni zid. Taj stadijum ne mora se uvek pokazivati simptome, a ako su oni prisutni, tada se najčešće nakon nakon nekoliko dana javljaju proliv, povraćanje i bol u stomaku praćeni mučninom i znojenjem.
Stadijum mišićne invazije započinje krajem prve nedelje i uglavnom traje 2 – 3 nedelje. Očituje se bolovima u mišićima, visokom temperaturom, edemima lica i kapaka, preosjetljivošću na svetlost te (ponekad) ružičastim osipom. Zahvaćenost mišića često dovodi do otežanog žvakanja, gutanja i disanja, a u diferencijalnoj krvnoj slici vidi se visok nivo eozinofila. U težim slučajevima dolazi do promena na srcu, plućima i nervnom sistemu te može nastupiti i smrt. Uprkos tome, bolest u najvećem broju slučajeva prelazi u stadijum rekonvalescencije, period koji odgovara stvaranju cisti i traje od nekoliko nedelja do nekoliko meseci.
Put do tačne dijagnoze
Mikrobiološka, tj. Parazitološki dijagnostika zaraze trihinelom jedina je specifična i dovoljno pouzdana metoda za postavljanje tačne dijagnoze bolesti.
Na osnovu epidemioloških podataka često je nemoguće postaviti tačnu dijagnozu trihineloze, a kako brojne bolesti pokazuju slične simptome, mikrobiološka, tj. parazitološka dijagnostika infestacije jedina je specifična i dovoljno pouzdana. Prema metodama dokazivanja uzročnika razlikujemo direktnu i indirektnu dijagnostiku.
Za dokaz trihineloze direktnom metodom potrebno je učiniti biopsiju mišića; u tu svrhu se zbog praktičnosti najčešće koristi deltoidni mišić ramena. U direktnu dijagnostiku pripadaju trihineloskopija (metoda koja omogućava direktnu vizualizaciju larva trihine, utvrđivanje intenziteta infestacije te izdvajanje pojedinih larvi za molekularnu identifikaciju), zatim histološki pregled uzorka (osetljivija od trihineloskopije u pronalasku vrlo malih larvi) te veštačka probava (imitiranje prvog koraka u prirodnoj zarazi trihinelom). Danas se zbog invazivnosti metode direktnog dokaza izuzetno retko koriste, a stručnjaci se više služe trihineloskopijom inkriminiranog mesa.
U rutinskom radu uglavnom se koristi indirektna dijagnostika i to primarno serološke metode. One se baziraju na dokazivanju specifičnih antitela kod obolelih osoba, a njihovo glavno ograničenje je da je specifičnim antitelima uglavnom potrebno određeno vreme da se razviju te shodno tome nisu prisutna na početku klinički izražene bolesti.
Bolje sprečiti nego lečiti
Soljenje, sušenje i dimljenje mesa ne uništava larve, već je pravilno kuvanje i pečenje mesa najsigurnija zaštita.
Budući da ne postoji adekvatno lečenje u trenutku kada larve prodru u mišiće, terapija trihineloze uglavnom je simptomatska te se temelji na mirovanju i uzimanju analgetika za suzbijanje mišićne boli. Antiparazitarni lekovi kao što su mebendazol, tiabendazol i albendazol daju se kako bi se prekinula crevna faza razvoja parazita. Kod životno ugroženih pacijenata sa, na primer, upalom srčanog mišića daju se kortikosteriodi, premda su rezultati njihove primene dvojbeni.
Dakle ključna je upravo prevencija pojave bolesti koja se bazira na veterinarskoj proveri mesa trihineloskopijom ili Serologija svake životinje, kao i na merama deratizacije u cilju smanjenja populacije pacova (najčešćeg nosioca bolesti u našim krajevima).
Zaključak
Zbog epidemijskog potencijala trihineloze, zaraza trihinelom danas još uvek ima veliko javno zdravstveno značenje. Tome posebno doprinosi i sve češća putovanja u zemlje u razvoju, stoga pažnju valja usmeriti i u tom smeru. Pravovremena i tačno postavljena dijagnoza od posebne je važnosti zbog primene adekvatne specifične terapije te kao pomoć u epidemiološkom nadzoru bolesti.
