Kada se u krvi nalazi premalo trombocita – raste rizik od krvarenja, uključujući i ona menstrualna, a ako ih je previše, mogu izazvati trombozu i drastično povećati rizik od infarkta i moždanog udara…
Trombociti su krvne ćelije, bezbojne pločice bez jedra, izgrađene od granula i proteinskih molekula, prečnika od dva do četiri mikrometra. Nastaju u koštanoj srži i osnovna im je funkcija da zaustavljaju krvarenja usled povrede bilo kog krvnog suda. To se dešava putem stvaranja trombocitnog čepa i koagulacije krvi, što drugim rečima znači da krv prelazi iz tečnog u čvrsto stanje i povreda zaceljuje.
Da bi bio zdrav, čovek između 30 i 70 godina, težine oko 70 kg, trebalo bi da ima oko 1.300-1.500 g trombocita u krvi, što znači da optimalan broj krvnih pločica iznosi od 150 do 400 milijardi po litru krvi.
Kada ih je premalo – raste rizik od krvarenja, uključujući i ona menstrualna. Ako ih je previše, mogu izazvati trombozu, odnosno stvaranje ugruška u krvnim sudovima. Samim tim povećana je opasnost i od infarkta te moždanog udara. Vrednosti trombocita su važan hematološki parametar u dijagnostici niza bolesti. Naime, trombocitopenije mogu biti izazvane različitim uzrocima,a često se javljaju kao posledica drugih stanja, kao što su leukemija ili poremećaji imunološkog sastava, usled nedovoljne produkcije ili povećane potrošnje trombocita, ili kao posledica konzumiranja lekova. Tolerancija organizma na smanjenje broja trombocita vrlo je velika, jer se spontana krvarenja pojavljuju tek nakon smanjenja broja trombocita na 20-30 milijardi po litru krvi.Trombocitopenije se obično povlače kada se izleći osnovni uzrok bolesti, pri čemu u lečenju mogu pomoći lekovi, operacija ili transfuzija krvi. Dijagnostikuju se analizom krvne slike i trombocita u krvi.
Opasna tačkasta krvarenja
Prosečni volumen trombocita (MPV -prosečna zapremina trombocita) jeste parametar biohemijske analize koji se, zajedno s brojem trombocita, koristi za dijagnostifikovanje neke bolesti. Ako je broj trombocita normalan, volumen trombocita i dalje može,biti previsok ili prenizak. Pored toga trombocitopenija ili smanjenje broja trombocita može biti kvantitativno i kvalitativno.
Kvantitativna trombocitopenija praćena je smanjivanjem broja krvnih pločica ispod 50 milijardi po litru krvi. Ovako smanjen broj krvnih pločica može uzrokovati spontana, tačkasta krvarenja koja se zovu trombocitne purpure, a mogu se javiti svuda po telu i na sluzokoži. Usled daljeg smanjenja broja trombocita, ispod 30 milijardi po litru, može doći do smrti zbog spontanog krvarenja.
Kvalitativnu trombocitopeniju pak karakteriše poremećaj funkcije trombocita. U ovom slučaju broj trombocita može biti i normalan, ali su defektni pa ne mogu obavljati svoju funkciju. Ovu vrstu trombocitopenije prati Bernard-Sulijerov sindrom, stoje bolest izraženog krvarenja, kao i oboljenje pod nazivom trombastenija Glancman.
Urođena i stečena trombocitopenija
Takođe, treba reći da smanjena proizvodnja trombocita može biti urođena ili stečena.
Kod urođene trombocitopenije može se javiti Viskot-Oldrihov sindrom, koji karakterišu bakterijska infekcija, ekcem kože i nasledna sklonost ka krvarenju. Zatim, mogu je pratiti amegakariocitne trombocitopenije ili autoimuni limfoproli-fetarivni sindrom. S druge strane, stečena trombocitopenija može se pojaviti usled korišćenja citostatika, ali i još neke grupe lekova, kao što su kinini, pojedini diuretici i antibiotici koji mogu izazvati blažu trombocitopeniju. Trombocitopenija može biti izazvana heparinom, kao i konzumiranjem alkohola. Poremećaji koštane srži kao što su aplastična anemija, mielodiplastični sindrom (preleukemija) i eukemija – mogu prouzrokovati znatno manjenje produkcije trombocita. U lučaju širenja (metastaze) nekih tumora i koštanoj srži nastaje trombocitopenija bog potiskivanja trombocitne loze.
Trombocitopenija se javlja i u slučaju uvećanja slezine, usled Henoh-Šenlajove purpure (HSP) ili vaskulitisa, što je bolest koju karakteriše upala u najsitnijim krvnim sudovima u telu.
Imunološki neimunološki uzroci
Povećana potrošnja trombocita može nastati iz imunoloških i neimunoloških razloga.Imunološkom trombocitopenijom smatra se povećana potrošnja trombocita, nastala usled imunološkog trombocitoenijskog purpura (ITP) ili prekomernog varenja, stečene aplastične anemije usled autoimuhe trombocitopenije.Novorođenčeta. Može se pojaviti nakon traansfuzije krvi ili biti uzrokovana toksinima i ciklicčnom trombocitopenijom.
Neimunološka trombocitopenija pak nastaje usled stečenog poremećaja hemostaze, koji karakterišu brojne tromboze. Ona se može javiti kod trombotičnog trombocitopenijskog purpura (TTP) (teške bolesti koja je uzrokovana poremećajem koagulacije, zbog čega u malim krvnim sudovima nastaju krvni ugrušci), ili usled hemolitičkog uremijskog sindroma (HUS), bolesti koja dovodi do insuficijencije bubrega i fragmentacije i lize eritrocita.
Rizik za nastanak tromboze
U slučaju trombocitoze, budući da je to bolest koja podrazumeva povećanje broja trombocita, uvećava se rizik za nastanak tromboze ili spontanog zgrušavanja krvi. Esencijalna trombocitoza spada u grupu mijelodisplastičnih bolesti, a to su oboljenja krvi kod kojih neke krvne ćelije nekontrolisano rastu.Uzrok je poremećaj pluripotentne matične ćelije. To je ćelija iz koje nastaju sve ostale ćelije krvi. Druge tri bolesti koje se ubrajaju u ovu grupu jesu hronična mijelogena leukemija, policitemija vera i idiopatska mijelofibroza. Budući da postoji nekontrolisano stvaranje ćelija jedne od krvnih loza, može se reći da predstavlja jedan od oblika raka krvi. Inače, u slučaju esencijalne trombocitoze, gotovo svaki treći pacijent u vreme postavljanja dijagnoze nema nikakvih simptoma i znakova bolesti.
Simptomi tromboze
Kada postoje simptomi trombocitoze, kod najvećeg broja pacijenataoni potiču od tromboze krvnih sudova. Najčešće se javlja glavobolja, kao najčešći neurološki simptom, mada se mogu javiti problemi s govorom, vrtoglavica, nesvestica, gubitak vida, epileptični napadi, a na prstima se mogu pojaviti bol i gangrena. Tromboza velikih krvnih sudova može zahvatiti krvne sudove ekstremiteta (duboka venska tromboza), mogu biti zahvaćeni krvni sudovi srca (koronarni sindrom), a u gastrointestinalnom traktu često se javljaju komplikacije u vidu krvarenja. Krvarenje se može javiti i na koži, desnima, zglobovima i moždanom tkivu, a može doći i do pojave gubitka apetita i telesne težine”.
Najčešće se trombocitoza blažeg stepena javlja u vreme bakterijskih infekcija. Većinom se to događa kod mlađih osoba i dece. U periodima između infekcija broj trombocita je u granicama normale ili blago povišen. Kod trajno povišenih vrednosti reč može biti o početku malignog procesa koštane srži ili o jednom od dva poznata nasledna oblika bolesti. Tada često i pojedini članovi porodice imaju povišene trombocite.
Terapija za esencijalnu trombocitozu
Lečenje esencijalne trombocitoze podrazumeva upotrebu citostatika, zatim antivirusnih lekova (interferon alfa, radioaktivni fosfor 32…), aspirina… Kod hitnih slučajeva dolazi u obzir vađenje plazme iz krvi ili plazmafereza. Kada vrednosti trombocita padnu ispod kritičnih, javljaju se znaci krvarenja, a u slučaju ozbiljnijih krvarenja (moguće na površini kože, iz nosa, desni usta, gastrointestinalnog i mokraćno-polnog sistema) daje se transfuzija trombocita.
Ishrana usled trombocitoze i trombocitopenije nema posebne osobenosti.
